کتابخانه چیست؟

تاریخچه کتاب و کتابخانه در عهد باستان:

از خرابه‌های شهرهای باستانی سومریان چنین برمی‌آید که سومریان در حدود ۲۷۰۰ سال قبل از میلادمسیح کتابخانه‌های شخصی، مذهبی و دولتی بر پا کرده بودند، مشهور است که کتابخانه «تلو» مجموعه‌ای متجاوز از ۳۰۰۰۰ لوحه گلین داشته است، تمدن سومریان از ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد پا گرفت و در عهد طلایی «اور» شکوفا شد.

مورخان سومری ثبت تاریخ جاری و باز سازی داستان گذشته شان را آغاز کردند. کهن‌ترین نظام نگارش شناخته شده «خط میخی» است و اعتبار سومری‌ها به سبب ابداع این خط و خدمت بزرگ آنها به بشریت است.

برای نوشتن از قلم فلزی و تیزی (به شکل میخ) استفاده می‌کردند و بر موادی چون گل نرم، عاج یا چوب می‌نوشتند. برای این منظور کاتبانی تربیت شده وجود داشتند و پس از نوشتن گل نرم را می‌پختند تا سخت شود قطعات گل پخته به صورت لوحه، نخستین کتابهایی است که تا کنون کشف کرده‌اند. چون لوحه‌هایی ابزار ثبت اطلاعات تجاری، آثار مذهبی شامل دعاها، مناسک، علائم جادویی، افسانه‌های مقدس و حکایات و روایات قومی و ملی بودند.

می بینیم که برای این لوحه ادبیات، اندیشه‌های اجتماعی، سیاسی و فلسفی خود را حفظ کرده‌اند و در میان مواد حفاری شده از خرابه‌های شهرهای باستانی سومری لوحه‌هایی وجود دارد که قطعات ادبی هزاران سال کهنتر از ایلیاد در آنها نقش بسته است.

سومریان کهنترین ادبیات شناخته شده انسان را تدوین کردند(موکهر جی،۱۳۷۵، ص۸۱) از تمامی متونی که بر گل یا مواد مناسب نگاشته است و تاکنون به دست آمده در مییابیم که ۹۵ در صد این متون به امر بازرگانی، اداری و حقوقی ارتباط دارند.

فرهنگ سومری برای مدتی بیش از ۱۵۰۰ سال یعنی از نیمه هزاره چهارم تا آغاز هزاره دوم پیش از میلاد بر سرزمین«رافدین» سیطره داشت. در ازای این تاریخ، نویسندگان سومری توانستند شمار بسیاری از متون را در مو ضوعات مختلف و در نسخه‌های متعدد به نگارش در آورند. برخی از افسانه‌های رایج مانند داستان «دلاور ناکام گیلگمش» در نسخ‌های فراوان و روایت‌های گوناگون به جا مانده است .(استیویچ۱۳۷۳ص۲۶).

سومریان این گل نوشته‌ها را در معابد یا کاخهای سلطنتی یا مدارس حفظ می‌کردند(همان ۱۳۷۳ص ۲۷) در حقیقت سومریان نخستین کسانی بودند که این دستاوردها را به این هدف روشن یعنی حفظ آن برای نسلهای آینده ثبت کردند. به عبارت دیگر سومریا ن کسانی بودند که به کتاب نقشی اختصاص دادند که تا به امروز با آن در ارتباط است. بدین معنا که دستاوردهای فرهنگی و فناوری انسان را پاس دارد و پاسخگوی اهداف قانونی و آموزشی و دیگر نیازهای روزانه او باشد. (همان۱۳۷۳، ص ۲۹).

پس از سومریان، به تمدن بابلیان می‌رسیم. بابلیان نوشتن خط میخی و همه دانشهای ریاضی و ستاره‌شناسی و غیره را از سومریان آموختند. کتابخانه‌هایی در معابد و قصرها وجود داشتند و یکی از مهم‌ترین و بهترین نمونه‌های آنها کتابخانه «بورسیپا» بود که یکی از شاخصترین کتابخانه‌های عصر باستان بود. از مهم‌ترین آثار باقیمانده از تمدن بابلیان می‌توان «قانون حمورابی» را نام برد.(همان۱۳۷۳، ص۳۱،۳۰).

کتابخانه‌های آشوریان:

پادشاهی آشوریان هم‌زمان با فرمانروایی بابلیان بود. مشهور است که کتابداری به منزله یک پیشه به آن دوران باز می‌گردد. آشور بانیپال که از سال ۶۲۶ تا ۶۶۸ پیش از میلاد می‌زیست، نخستین مفسر کار کتابداری در نظر گرفته می‌شود وی در شهر نینوا کتابخانه‌ای بزرگ تأ سیس کرد و کاتبانی را به کتابخانه بورسیپا گسیل داشت تا لوحه‌های گلی را استنساخ و نوشته‌های موجود در آنجا به کتابخانه نینوا منتقل کنند.(یتز،۱۹۸۹ص۴).

«آشور بانیپال» را باید به حق کتابدار پادشاه باستانی تاریخ تمدن نامید. در تاریخ کتابخانه برای نخستین بار در کتابخانه نینوا به فهرست بر می‌خوریم. لوحه‌ها با نظمی منطقی بر حسب مو ضوع یا نوع مرتب شده و هر یک نشانه شناسایی داشت و سیاهه محتوا هر اتاقک یا حجره که بر سر در آن کنده کاری شده بود در فهرست نیز مندرج بود. کتابخانه آشور بانیپال در نینوا تصویر کم و بیش کاملی از رشد و پیشرفت نگارش و شکل و شیوه نگهداری میراث انسانی در فرهنگ سومری، بابلی و آشوری را طی ادوار آغاز تاریخ در اختیار می‌گذارد.

«گیتز» در همین ارتباط اظهار می‌دارد که اگر سهم سومریان در تمدن بشر اختراع خط و نگارش و سهم بابلیان قانون بود، عطیه آشوریان به آیندگان کتابخانه سازماندهی شده به شمار می‌رود. پس از مرگ آشور بانیپال کتابخانه به حیات خود ادامه داد تا اینکه در سال۶۱۲ پیش از میلاد (میدی کیازاس) نینوا را تخریب کرد و پس از آن شهر تجدید بنا نشد. به همین دلیل باستان شناسان توانستند باقیمانده کتابخانه آشوریان را به همان شکلی که سربازان میدی ترک کرده بودند کشف کنند.

مصریان:

تمدن باستان مصریان هم‌زمان با تمدن‌های سومریان و بابلی و آشوریان شکوفا شد اما کار مصریان از نظر شکل کتاب و مواد نوشتنی با آنها تفاوت بسیار داشت. ماده نوشتنی آن برگ «پاپیروس» بود. از قلم مو مانندی به منزله ابزار نگارش استفاده می‌شد و شکل کتاب آنها طومار پاپیروس نام داشت و نگارش آنها به خط تصویری (هیروگلیف) انجام می‌گرفت (موکهرجی ۱۳۷۵ص ۸۲).

مصریان خود کتاب را چنان بزرگ می‌داشتند که گویی آن را می‌پرستیدند. برای مثال در یکی از متون دیدگاه ژرفی را پیرامون ارزش در سخن نگارش یافته می‌خوانیم :«انسان می‌میرد و جنازه او به خاک تبدیل می‌شود و همه هم روزگاران او چهره در نقاب خاک می‌کشند و این کتاب است که یاد او را از زبانی به زبان دیگر انتقال می‌دهد. نگارش سودمند تر از یک خانه ساخته شده با یک صومعه در غرب یا از یک قلعه شکست ناپذیر یا یک بت در یک معبد است».(۱۳۷۳ص۵۳)

طومارهای پاپیروس معمولاً در کوزه دهان گشاد (خم) گلی یا استوانه‌های فلزی دارای نشانه‌های شناسایی نگهداری می‌شد. قدیمی‌ترین کتاب مصری و مشهورترین کتاب عالم به نام «پاپیروس پرس» که قبل از سال ۲۸۸۰ پیش از میلاد به نگارش در آمد، اکنون در کتابخانه ملی پاریس نگهداری می‌شود. (موکهرجی، ۱۳۷۵، ص۸۳).

در پرتو آب و هوای بسیار مناسب مصر، بسیاری از طومارهای پاپیروس بویژه در گورستانها و بقایای معابد و حتی در خانه‌های شخصی محفوظ مانده است. کتاب نگارش یافته به ورق پاپیروس در مصر شکل طومار داشت(استویچ ۱۳۷۳ ص۵۵).

به نظر می‌رسد تنها نوشته‌هایی که به تعداد فراوان در مصر استنساخ می‌شد و به معرض فروش می‌آمد مرده نامه‌ها بود. مرده نامه عبارت بوده است از مجموعه‌هایی با متون مختلف که به سحر و جادو مربوط می‌شد و از آنها انتظار می‌رفته است که آسایش مدفون را در گور تأمین نماید. (همان، ص۵۵)

زیباترین نمونه‌های این مرده نامه‌ها به نقاشیهای رنگارنگی زینت یافته بود که مناظری از زندگی انسان مدفون شده را در گور نشان می‌داد. بسیاری اوقات گفته می‌شود که این مرده نامه‌ها کهن‌ترین نگاشته‌های مصور در جهان هستند. این مرده نامه‌ها از سوی کاهنان نوشته می‌شد. آنها در نسخه‌هایی که برای فروش در بازار فراهم می‌آوردند جایی را خالی می‌گذاشتند تا در آن نام شخص درگذشته را بنویسد. نسبت مرده نامه به کل کتابها در مصر۹۵٪ بود.(همان، ص۵۷) پادشاهی کهن مصراز3400تا2475ق.م بود.نوعی زبان مصریان باستان هیروگلیف است.

ایرانیان:

تاریخ کتابخانه در ایران:

در زمان شاهنشاهی هخامنشی در ایران (۵۵۸-۳۳۰ پ.م.) کتاب‌های علمی و مذهبی ایران از زمان زرتشت در کتابخانه‌های «گنج هاپیگان» در تخت سلیمان و «دزی ناپشت» در تخت جمشید بایگانی شده‌بودند. گمان می‌رود که این کتاب‌ها در موضوعات فلسفه، نجوم، کیمیاگری و علوم پزشکی بوده‌است، موضوعاتی که مغان ایران در آن‌ها استاد بودند. پس از فتح ایران توسط اسکندر مقدونی، کلیهٔ این کتاب‌ها در آتش سوختند. همچنین می‌توان به کتابخانه دانشگاه جندی شاپور که یکی از کتابخانه‌های بزرگ ایرانیان در عهد باستان (ساسانیان) بود، همچنین کتابخانه شوش در زمان هخامنشیان که پس از حمله اعراب به ایران ازبین رفت اشاره کرد.

حال با توجه به تاریخچه مختصری از کتابخانه ها در طول تاریخ بشر به تفصیل بخش های اصلی یک کتابخانه راشرح میدهیم:

-بخش مخزن ( امانت):

در این بخش کتابهای کتابخانه به افراد عضو امانت داده می شود این کتابها توسط کتابخانه مربوطه و در زمینه های مختلف خریداری شده و بر اساس اصولی خاص در مجموعه گرداوری گردیده است.

-بخش مرجع:

بخش مرجع یکی از بخشهای هر کتابخانه است. بخش مرجع محل نگهداری منابع مرجعاست و یکی از بخش‌های ارتباط مستقیم کتابدار با مراجعه کننده‌است.در این بخش منابعی موجود است که بسیار گران قیمت هستند و امانت داده نمی شوندو مراجعه کننده مجاز به استفاده در سالن مطالعه می باشد.منابع مرجع شامل فرهنگها-دایره المعارفها-راهنماها-دستنامه ها و ... می باشد.

-بخش نشریات ادواری:

در این بخش کتابخانه مجلات فارسی خریداری و نگهداری میشود. منابع این بخش شامل مجلات مشترک شده عمومی می باشد.

-ایستگاه روزنامه خوانی:

.روزنامه هم به صورت روزانه با عناوین مشترک شده کتابخانه در اختیار عموم علاقه مندان قرار میگیرد.

-بخش سالن مطالعه:

بخشی است که افراد می تونند به مطلعه بپردازند. این بخش به دو سالن مجزا برای خواهران و برادران تقسیم می شود.

-بخش سایت:

بیشتر در کتابخانه های خصوصی و پیشرفته دیده می شود و شامل تعدادی کامپیوتر است که به اینترنت وصل می باشد و در بعضی مواقع نیز دارای پرینتر رنگی یا سیاه وسفید می باشد.

از همین حالا به کتابخانه محل خودسر بزنید و عضوشوید‼☺

منابع:

تاریخ کتابخانه در ایران

دانشنامه ویکی پدیا

تاریخ اصول کتابداری

نظرات شما عزیزان: